W nawiązaniu do pojawiających się w ostatnim okresie w przestrzeni publicznej wątpliwości co do odprowadzania do Kanału Gliwickiego i rzek w zlewni Odry ścieków oraz innych kwestii związanych z tematyką czystości wód płynących i stojących na obszarze administracyjnym Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie w Gliwicach, pragniemy przybliżyć szerszy kontekst tych zagadnień.
Odnosząc się do pytań dotyczących ww. odprowadzania ścieków do rzek i kanałów, należy przede wszystkim zaznaczyć, że ustawa Prawo wodne przewiduje taką okoliczność w ramach tzw. korzystania z wód, wymagając jednak równocześnie od każdego z podmiotów stosujących takie rozwiązanie odpowiedniego pozwolenia. Zgody wodnoprawne wydawane są przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie od momentu powstania tej jednostki dn. 1 stycznia 2018 r. i obligują posiadające je podmioty do odprowadzania jedynie oczyszczonych ścieków, spełniających wskazane w pozwoleniach parametry. Parametry w oparciu o które można odprowadzać oczyszczone ścieki zostały precyzyjnie określone w opublikowanych rozporządzaniach wykonawczych. Dopuszczoną przez prawo sytuacją jest również jednoczesne odprowadzanie ścieków jednym kolektorem z kilku zakładów. Należy pamiętać, że w przestrzeni publicznej funkcjonują także pozwolenia sprzed nawet kilkunastu lat, gdy obowiązek ich wydawania należał do innych organów, w tym przede wszystkim do jednostek samorządu terytorialnego. Korzyści wynikające z takich decyzji administracyjnych, zwłaszcza w kontekście silnie rozwiniętego na Górnym Śląsku przemysłu ciężkiego, w tym m.in. węglowego, energetycznego, metalurgicznego czy maszynowego, konsumowane były wówczas przez region i cały kraj, dziś zaś ponoszone są tego koszty.
W odpowiedzi na pojawiające się w prasie insynuacje, jakoby Wody Polskie w Gliwicach miały trudności z ustaleniem podmiotów, które korzystają z ulokowanych na Kanale Gliwickim wylotów, służących odprowadzaniu do jego wód oczyszczonych ścieków, pragniemy podkreślić, że informacje te są nieprawdziwe. Gospodarstwo, zgodnie z intencją ustawodawcy, wyrażoną w Ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, Ustawie o dostępie do informacji publicznej a także w Prawie prasowym, udziela na podstawie posiadanej wiedzy i dokumentacji odpowiedzi na składane wnioski. Warto jednak wskazać, że udostępniane przez Wody Polskie w Gliwicach informacje, w nawiązaniu do ustaleń aktów prawnych, odnoszą się bezpośrednio do treści otrzymywanych pytań, nie zaś do oczekiwanych przez ich nadawcę interpretacji.
RZGW w Gliwicach prowadzi wzmożoną weryfikację stanu formalno-prawnego wylotów ulokowanych na Kanale Gliwickim i okolicznych ciekach, jak i faktycznej sytuacji w terenie. Jest ona realizowana etapowo i dotyczy wszystkich rzek w danych zlewniach. Na obszarze działania RZGW w Gliwicach czynności te dotyczą więc cieków na długości ponad 6 tys. km i prowadzone są również wobec decyzji administracyjnych wydanych przed 2018 r. Jednostka podejmuje wizje terenowe, stanowiące istotny element działań kontrolnych. W przypadku stwierdzenia, iż korzystający z wylotów czynią to nielegalnie, nie posiadając stosownych pozwoleń, powiadamiane są odpowiednie organy, które podejmują wobec nich dalsze, przewidziane prawem, procedury. Co ważne, PGW Wody Polskie RZGW w Gliwicach nie podsiada tożsamych uprawnień, co funkcjonariusze mundurowi, w tym Policja. Zgodnie z art. 476 ustawy Prawo wodne „Kto bez wymaganej zgody wodnoprawnej (…) korzysta z wód lub wykonuje urządzenia wodne albo inne czynności wymagające pozwolenia wodnoprawnego podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny”. Powyższy przepis dotyczy zarówno wprowadzania do środowiska wodnego wód opadowych jak i ścieków. W przypadku naruszenia powyższego przepisu kompetencje do podjęcia stosownych działań posiadają właśnie organy ścigania.
Trzeba także zaznaczyć, że na powyższą okoliczność właściwe kroki może podejmować także lokalny samorząd, który dysponuje uprawnieniami wskazanymi w Ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Na jej mocy wójt, burmistrz lub prezydent miasta sprawuje m.in. kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów w zakresie gospodarki ściekami, pochodzącymi z wód opadowych i roztopowych, zapewnienia zdolności urządzeń kanalizacyjnych do odprowadzenia ścieków w sposób ciągły oraz należytej jakości odprowadzanych ścieków. Władze samorządowe mają także prawo przeprowadzać kontrole przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska - możliwość ich przeprowadzenia daje art. 379 Prawa Ochrony Środowiska. Takie działanie wydaje się zasadne również w sprawie wylotów, funkcjonujących bez pozwoleń wodnoprawnych. Zadaniem gminy jest także zaopatrywanie ludności w wodę i odprowadzenie ścieków.
W nawiązaniu natomiast do zgłoszeń, jakie wpływają do Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, w tym także do RZGW w Gliwicach, w sprawie zaobserwowanych przez mieszkańców i lokalne podmioty zanieczyszczeń oraz innych niepokojących zdarzeń, jak np. śnięte ryby, w rzekach lub kanałach, pragniemy zaznaczyć, że nie pozostają one nigdy bez naszej reakcji. Co do zasady jednak, pobieranie i badanie próbek wody należy do Inspektoratów Ochrony Środowiska, a bezpośrednie informowanie tych jednostek przez zaniepokojonych mieszkańców znacząco skraca i przyspiesza konieczne działania. Każdorazowo jednak, gdy wymaga tego sytuacja, służby terenowe Wód Polskich wspomagają czynności służb, z którymi prowadzą stałą współpracę.
Dnia 30 września br. opublikowany został wstępny raport Zespołu ds. sytuacji na rzece Odrze. Praca 49 naukowców z renomowanych państwowych instytutów badawczych i uczelni objęła analizę kilkudziesięciu tysięcy wyników badań i 200 pozycji literatury zagranicznej. Przeanalizowane zostały także zdjęcia satelitarne i innych dostępne materiały badawcze z okresu gdy na Odrze obserwowano masowe śnięcie ryb, a także z okresu go poprzedzającego. Eksperci przestawiając wyniki prac zespołu potwierdzili przypuszczenia, że do śnięcia ryb doprowadziła szybko działająca toksyna wytworzona przez „złote algi”. Przyczyną zakwitu było nałożenie się na siebie kilku czynników, takich jak: zmiana parametrów wody, w tym wzrost jej zasolenia spowodowany suszą hydrologiczną, upały podnoszące temperaturę wody do 27°C i wysokie, większe niż w ubiegłych latach, nasłonecznienie, przyspieszające rozwój glonów. Co istotne, przedmiotowy raport potwierdza ustalenia Wód Polskich w Gliwicach, niejednokrotnie informujących opinię publiczną o braku dowodów na powiązanie śnięcia ryb, które wystąpiło na Odrze ze zdarzeniami na Kanale Gliwickim, na którym ich obecność odnotowywano od końca lipca 2022 r. (por. strona 15 raportu).
