W minionym tygodniu na Górnym Śląsku oraz Opolszczyźnie występowały lokalnie wysokie, jak na tę porę roku temperatury. Również nadchodzący miesiąc, zgodnie z długoterminowymi prognozami ma być ciepły, z przeważającymi temperaturami ok. 30 stopni Celsjusza. Choć miejscami możliwe są opady deszczu, czy burze z gradem (o czym informuje IMGiW) rośnie ryzyko niżówki hydrologicznej tak na głównej rzece w zlewni Odry, jak i na dopływach. Mimo, że póki co stany wód układają się w strefach od niskich przez średnie po wysokie, pracownicy Wód Polskich w Gliwicach prowadzą stałe działania związane z ryzykiem zakwitu złotej algi oraz wystąpieniem innych, niepożądanych zdarzeń. Poniżej zdajemy raport z gotowości do przeciwdziałania negatywnym wydarzeniom i prezentujemy aktywność naszych służb terenowych, specjalistów Nadzorów Wodnych, Zarządów Zlewni w Gliwicach i Opolu, Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach, zgodnie z kompetencjami przewidzianymi dla Gospodarstwa na takie okoliczności. Przypominamy zarazem, że działania związane z występowaniem zakwitu glonu prymnesium parvum oraz inwazyjnego, toksycznego dla organizmów żywych zakwitu algi w zlewni Odry koordynowane są przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Szereg bieżących informacji na ten temat, wraz z rekomendacjami, jest regularnie publikowany są na stronie: https://www.gov.pl/web/odra/strona-glowna
Inspekcje terenowe – prewencja to podstawa
W sytuacji ryzyka zakwitu złotej algi i przeciwdziałaniu eskalacji tego zjawiska kluczowe znaczenie ma czas podejmowanych reakcji i co za tym idzie – odpowiednio wczesne informowanie służb. Aby taka adekwatna reakcja była możliwa blisko 200 pracowników Wód Polskich w Gliwicach (70 - woj. śląskie, 126 woj. opolskie), w ramach swoich obowiązków w terenie przez 24h każdego dnia prowadzi bieżącą obserwację sytuacji na wodach Kanału Gliwickiego i rzeki Odry, patroluje Kanał Gliwicki w czasie inspekcji z łodzi roboczych oraz od strony lądu: pracownicy obiektów hydrotechnicznych, Nadzowów Wodnych, Zarządów Zlewni w Gliwicach i w Opolu. O spostrzeżonych nieprawidłowościach informowane są właściwe służby: WIOŚ, Straż Pożarna, Policja, PIW, wojewódzkie i powiatowe służby zarządzania kryzysowego oraz PZW.
Kontrole gospodarowania wodami i weryfikacja wylotów
Wody Polskie w Gliwicach prowadzą zarówno planowane, jak i interwencyjne kontrole gospodarowania wodami, dotyczące wylotów na Kanale Gliwickim, Kłodnicy oraz Odrze. W ramach jednej kontroli wielokrotnie czynności dotyczą kilku wylotów, będących w użytkowaniu danego podmiotu. Skontrolowane zostały wszystkie podmioty posiadające wyloty ścieków lub wód opadowych i roztopowych do Kanału Gliwickiego. Zarazem trwa weryfikacja stanu formalno-prawnego oraz terenowej sytuacji czynnych i nieczynnych wylotów zlewni rzeki Odry na odcinku, będącym w administracji PGW WP RZGW w Gliwicach. Od początku 2023 r. do 31.05.2023 r. zinwentaryzowano sytuację 474 wylotów w zlewni rzeki Odry na odcinku będącym w administracji PGW WP RZGW w Gliwicach. Weryfikacja wciąż trwa – ma ona charakter ciągły. Przedmiotowe działania odbywają się zgodnie z wytycznymi jednostki nadrzędnej, tj. Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie. Wobec 88 wylotów konieczne było uruchomienie procedur formalno-prawnych, ujawnienia właścicieli urządzeń, przekazania spraw Policji. Weryfikacja stanu formalno-prawnego wylotów wymaga rzetelności oraz udziału podmiotów trzecich, takich jak np. jednostki samorządu terytorialnego. Cztery wyloty zostały zlikwidowane przez samych właścicieli. Jednocześnie względem urządzeń, które w toku weryfikacji okazały się nielegalne, trwa czopowanie – zamykanie wylotów. Zarazem poszczególne komórki organizacyjne PGW WP – Wydział Zgód Wodnoprawnych w RZGW w Gliwicach oraz Działy Zgód Wodnoprawnych w Zarządach Zlewni w Gliwicach i Opolu zweryfikowały od 1 stycznia br. 230 pozwoleń wodnoprawnych.
Gotowość do działania – wsparcie w czasie interwencji innych służb i współpraca
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa pracownicy Wód Polskich nie posiadają uprawnień i certyfikacji do poboru prób wody do analiz, nie posiadają także uprawnień zbieżnych z przewidzianymi dla służb mundurowych, takich jak Straż Pożarna czy Policja. Angażują się jednak w każde zdarzenie, wspierając służby w ich czynnościach, poprzez m.in. obsługę jednostek pływających, pomoc inspekcji ochrony środowiska w dotarciu do miejsc zdarzeń na wodzie, udział w roli ekspertów w kontrolach interwencyjnych, prowadzonych przez inne podmioty (głównie WIOŚ w Katowicach i Opolu). Skuteczność działań wymaga współpracy ze wszystkim instytucjami, służbami i podmiotami zaangażowanymi w sytuację i biorącymi udział w danym zdarzeniu. Wody Polskie w Gliwicach poprzez Centrum Operacyjne Ochrony Przeciwpowodziowej pozostają w bieżącym kontakcie z WIOŚ, Policją, Strażą Pożarną, Powiatowymi Inspektoratami Weterynarii, Wojewodą Śląskim, Wojewodą Opolskim, GIOŚ, IOŚ, KZGW w Warszawie, MI, MKiŚ. Ta komórka organizacyjna – Centrum Operacyjne Ochrony Przeciwpowodziowej, zgodnie z kompetencjami Wód Polskich raportuje również przebieg sytuacji jednostkom nadrzędnym oraz służbom zarządzania kryzysowego. W przypadku ujawnienia śnięcia ryb pracownicy Wód Polskich w Gliwicach przystępują do ich podejmowania z wody. Takie działania prowadzone są przy współudziale Straży Pożarnej oraz PZW. Kolejno, zebrane ryby przekazywane są do badań i ekspertyz oraz do utylizacji.
Udostępnienie terenu dla potrzeb badawczych i monitorujących środowisko
Zarówno działania prewencyjne, jak i interwencyjne ukierunkowane na minimalizowanie zakwitu złotej algi są związane z udostępnieniem przez Wody Polskie w Gliwicach poszczególnych obiektów hydrotechnicznych dla celów doświadczeń badawczych, koordynowanych przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy. W ramach przedmiotowych badań udostępniono komory południowe śluz Łabędy, Nowa Wieś oraz Sławięcice. RZGW w Gliwicach współpracuje również z Politechniką Morską w Szczecinie przy realizacji projektu lokalizacji sond, którego celem jest budowa systemu informatycznego stałego monitoringu w oparciu o zainstalowane punkty pomiarowo – kontrolne (sondy), których zadaniem są pomiary fizyko-chemiczne rzeki Odry. Za sprawą przedmiotowej współpracy na Kanale Gliwickim zainstalowano punkt pomiarowo-kontrolny (sondę), Ujazd – most ul. Chrobrego (właściciel stacji IRŚ), w pobliżu śluzy Sławięcice. Zadaniem sondy jest pomiar fizyko-chemiczny wody w Kanale Gliwickim. Na terenie RZGW w Gliwicach punkty pilotażowego monitoringu rzeki Odry, pracujące w trybie ciągłym znajdują się kolejno w: Chałupkach (właściciel stacji: IOŚ-PIB), Raciborzu Dolnym (właściciel stacji IOŚ-PIB) i Krapkowicach (właściciel stacji GIOŚ). Ponadto, na obszarze RZGW w Gliwicach, ale na terenie niebędącym w zarządzie PGW WP RZGW w Gliwicach, stacja monitoringu znajdują się także w punkcie Marina Kanał Gliwicki (właściciel stacji IRŚ). Pozostałe punkty pomiarowo – kontrolne (sondy) pracują w lokalizacjach: Malczyce (właściciel stacji IOŚ-PIB), Trestno (właściciel stacji IRŚ, stacja czasowo niedostępna), Bytom Odrzański (właściciel stacji IRŚ), Szczecin Widuchowa (właściciel stacji IRŚ)*.
Wdrażanie rekomendacji jako narzędzie minimalizujące skutki bytowania i zakwitu złotej algi
Wody Polskie w Gliwicach, działając w ramach określonych kompetencji realizują także rekomendacje, przygotowywane w zależności od sytuacji przez służby właściwych terenowo wojewodów oraz Zespół Zarzadzania Kryzysowego MKiŚ. Dyrektor Wód Polskich w Gliwicach wraz ze swoimi zastępcami oraz Dyrektorami Zarządów Zlewni uczestniczy w posiedzeniach sztabów zarządzania kryzysowego, monitoruje także sytuację w terenie. W związku ze śnieciem ryb, jakie miało miejsce w pierwszych dniach maja br. w starorzeczu rzeki Odry w Januszkowicach, zgodnie z Rozporządzeniem porządkowym Wojewody Opolskiego z dnia 9 maja br. wprowadzono zakaz korzystania z wód Starorzecza Odry w Januszkowicach. Wody Polskie w Gliwicach uczestniczyły także w montażu przegrody zapobiegającej ewentualnemu przemieszczaniu się ryb z głównego koryta rzeki Odry do starorzecza. Siatkę ochronną zamontowano w poprzek koryta Starorzecza.
*) https://pomiary.gios.gov.pl/
